لاکتوز چیست؟ و در چه مواد غذایی وجود دارد؟

لاکتوز یک نوع قند طبیعی است که در محصولات لبنی یافت می‌شود. این قند از 2 مولکول گلوکز و گالاکتوز تشکیل شده است. Lactose به‌عنوان منبع انرژی برای بدن عمل می‌کند و در فرآیند هضم توسط آنزیم لاکتاز در روده به مولکول‌های گلوکز و گالاکتوز تجزیه می‌شود.

Lactose به‌راحتی هضم نمی‌شود و ابتدا توسط آنزیمی به‌نام لاکتاز به 2 بخش تشکیل دهنده‌اش یعنی گلوکز و گالاکتوز تجزیه می‌شود. لاکتوز یک نوع شکر موجود در شیر و محصولات لبنی است که توسط آنزیم لاکتاز در روده هضم می‌شود. این ماده مغذی مهم برای سلامتی و رشد بدن، به‌خصوص در دوره کودکی بسیار حائز اهمیت است. در ادامه، به بررسی خصوصیات، منابع، فواید و مشکلات مرتبط با مصرف lactose خواهیم پرداخت. (1)

لاکتوز از کجا می آید؟

لاکتوز یک قند طبیعی است که در شیر حیواناتی مانند گاو، بز و انسان وجود دارد و به‌عنوان قند شیر شناخته می‌شود. محصولات لبنی مختلف، مثل پنیر و ماست، از شیر گاو و بز تهیه می‌شوند، اما تمامی این محصولات حاوی یک مقدار یکسان از lactose نیستند.

برخی پنیر‌های سفت مثل چدار و پارمزان، دارای مقدار کمی از lactose هستند یا حتی بدون این قند تولید می‌شوند. از‌طرفی، شیر، بستنی و ماست دارای مقدار زیادی lactose هستند. پنیر‌های سفت، به‌دلیل حذف آب پنیر و تجزیه مداوم توسط باکتری‌ها، مقدار lactose را کاهش می‌دهند و این قند طبیعی را کمتر نگه می‌دارند.

کدام مواد غذایی لاکتوز دارند؟

این قند که در طبیعت تنها در شیر حیوانات پستاندار وجود دارد، به‌شکل جالبی در انواع مختلف شیر یافت می‌شود. به‌عنوان مثال، شیر گاو حاوی حدود 5درصد از این قند است، در‌حالی‌که در شیر مادر حدود 6.5درصد lactose وجود دارد. جالب است که در شیر‌هایی با میزان چربی بالا، این قند به میزان کم‌تر یعنی حدود یک درصد موجود است.

این قند در دسته‌بندی‌های مختلفی شامل، شیر و محصولات لبنی، غلات صبحانه، سوسیس و کالباس، سوپ‌های آماده، نسکافه فوری، بیسکوییت‌ها، کلوچه‌ها و پنیر خامه‌ای نیز وجود دارد.

آیا لاکتوز یک قند طبیعی است یا مصنوعی؟

شکری که ما مصرف می‌کنیم به 2 صورت شکر طبیعی و شکر افزوده وجود دارد. لاکتوز نیز همانند سایر انواع قند‌ها می‌تواند از منابع طبیعی یا افزوده باشد. از قند افزوده به‌عنوان قند مصنوعی نیز یاد می‌شود.

Lactose به‌عنوان قند طبیعی موجود در شیر پستانداران شناخته می‌شود، اما نوع افزوده آن ممکن است از منبع اصلی جدا شود و در تهیه غذا‌هایی مانند کارامل، دسر‌های منجمد، محصولات گوشتی و سوپ‌ها به‌کار رود.

به‌طور‌کلی، lactose حاضر در شیر و فرآورده‌های شیر مانند پنیر، ماست و بستنی به‌عنوان قند طبیعی در نظر گرفته می‌شود، در‌حالی‌که lactose به‌عنوان یک ماده افزوده در تولید غذا‌ها و نوشیدنی‌های بسته‌بندی به‌عنوان قند مصنوعی شناخته خواهد شد.

لاکتوز چگونه هضم می شود؟

در روده کوچک، یک آنزیم به‌نام لاکتاز وجود دارد که در کمک به هضم ماده lactose نقش دارد. این آنزیم با تجزیه lactose به گالاکتوز و گلوکز، این 2 را برای جذب آماده می‌کند. سلول‌های بدن با کمک انسولین، گلوکز را جذب می‌کنند و گالاکتوز را به کبد برای تولید انرژی انتقال می‌دهند.

شیر مادر یک نوع غذای حیاتی برای نوزادان بوده و دارای lactose است. بزرگ‌شدن نوزادان همراه با تولید آنزیم لاکتاز است که در برخی موارد کمبود آن می‌تواند به بیماری آلاکتازی منجر شود. تحقیقات نشان داده‌اند که هرچه سن نوزاد بالا‌تر می‌رود، تولید آنزیم لاکتاز کاهش می‌یابد و این می‌تواند در مراحل بعدی زندگی ناتوانی در هضم lactose را ایجاد کند.

عدم تحمل لاکتوز چیست؟

اشخاصی که از بیماری عدم تحمل لاکتوز رنج می‌برند، توانایی هضم کامل قند موجود در شیر را ندارند. بنابراین، پس‌از مصرف محصولات لبنی، با علائمی نظیر اسهال، نفخ و گاز در روده روبه‌رو می‌شوند.

ناتوانی در هضم شیر و محصولات لبنی به‌عنوان بیماری lactose شناخته شده که اغلب خطرناک نیست، اما ممکن است علائم آن برای فرد مبتلا آزار‌دهنده باشد. در‌ واقع، دلیل این بیماری کاهش تولید آنزیم لاکتاز در روده کوچک است که باعث اختلال در فرآیند هضم شیر و محصولات لبنی می‌شود.

عدم هضم صحیح این قند طبیعی باعث افزایش غلظت آن در روده می‌شود و فشار اسمزی را افزایش می‌دهد. به‌این‌ترتیب، حجم زیادی آب وارد روده می‌شود و فرد ممکن است با علائمی همچون فشار شکمی، درد شدید، اسهال و نفخ روبه‌رو شود.

بعضی از افراد به‌خاطر ترس از حساسیت به قند lactose، از مصرف شیر کاملا خودداری می‌کنند. این باعث می‌شود که از مواد مغذی اساسی مانند کلسیم و ویتامین D محروم شوند. کلسیم یک ماده حیاتی برای رشد استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان است.

اگر کلسیم کافی دریافت نشود، استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند. بنابراین، اگر به بیماری lactose مبتلا هستید، باید یک رژیم غذایی مناسب را رعایت کنید تا بد‌ن‌تان به‌اندازه کافی از کلسیم برخوردار شود. در رژیم غذایی این بیماران می‌توانید از ماست و پنیر بدون لاکتوز استفاده کنید.

جمع‌بندی

لاکتوز یک مولکول مهم در تغذیه انسان است که می‌تواند انرژی لازم را برای بدن فراهم کند. با‌این‌حال، برخی از افراد ممکن است به‌دلیل ناتوانی در تجزیه و هضم lactose، عوارض جانبی این شکر را تجربه کنند. افرادی که احساس می‌کنند مشکلی با مصرف این ماده دارند، باید با پزشک مشورت کرده و راه‌های مناسب برای کنترل مصرف lactose و درمان را دریافت کنند.